Změnu strukturow aktiwnje w horšći měć – serbske potenciale wučerpować

Lube delegaty, cesćone gósći,

abstraktne zapśimjeśe „změna strukturow” jo w luźe pak suspektne pak zlě pśewołane: Pó pśewrośe su pód toś tom gronidłom w industriji źaseśtysace źěłowych městnow wótpórali, slědy za towarišnosć znajomy – masowu bźezdźěłabnosć a wudrogowanje młoźiny, tek wjele młodych Serbowkow a Serbow.

Marko Suchy, pśedsedaŕ sakskeje Rady za serbske nastupnosći, jo łoni w góstnem pśinosku za „Lausitzer Rundschau“ na hyšći starše stawizny toś togo gronidła „změna strukturow” pokazał. Z industrializaciju pśed 150 lětami su wuglowe jamy, milinarnje a wjelike fabriki wšakorakich branšow do našeje domownje pśišli. Ze zeleznicu njejsu jano nowe wóry swóju drogu do nejdalej zdalonych stronow namakali, ale tek we wjelikej licbje nowe źěłowe mócy do Łužyce. Zachopjeńk toś teje změny strukturow jo było něźi dwěsćě tysac serbski powědajucych luźi we Łužycy, kenž su wucynili wětšynu ludnosći. Něnto na proze doby, w kótarejž maju se nowe struktury we Łužycy twóriś, smy my Serby w  pśirownanju z tegdejšym casom mała gjarstka a naša mamina rěc jo rěc mjeńšyny.

Rownocasnje pak prědny raz w stawiznach našogo ludu dožywijomy, až se naše serbske wašnje, naša rěc a kultura we wěcej a wěcej oficielnych dokumentach jawje ako jadnoraznosć a se ako bytostny faktor za wuwiśe cełego regiona pśipóznawaju. Wót łońšego lěta jo serbski lud samo w zwězkowej kazni wuraznje naspomnjony, rozmjej w kazni wó zmócnjenju strukturow w doněntejšnych brunicowych rewěrach. Jo, prědny raz nas ceła Nimska pśipóznawa ako spěchowanja gódne kubło Łužyce.

Mjaztym jo jasne, až njejsu to jano puste słowa, pśeto z togo wurosćo pśidatne zaměrne spěchowanje za cas, gaž se epocha wudobywanja brunice zakóńcyjo. Paralelnje smy – ako zgromadnosć wólonych zastupnikow serbskego ludu – stopnjowanje financnego wugótowanja Załožby za serbski lud dojśpili, kótarež jo historiske: Mamy dobru stwjerśinu srědkow wěcej za woplěwanje našeje kulturneje awtonomije k dispoziciji. Pó lětźasetkach skrotcenjow jo to pśewrośenje we wobchadanju stata z nami Serbami.

Smy čas małych kralestwow w Serbach přewinyli

Česćene knjenje a knježa,

tónle historiski wuspěch njeje gesta hnady wyšnosće napřećo kraloswěrnym Serbam, zo bych stary předsudk citował. Nawopak: Smy čas małych kralestwow w Serbach přewinyli a ćehnjemy ze wšěmi zamołwitymi serbskimi gremijemi mjeztym štyri lěta za jedyn postronk. Smy, mjezsobu so wothłosowawši, sebjewědomje jednali a z tym respekt politiskich partnerow žnjeli. Serbskej radźe w Braniborskej a Sakskej, załožbowi radźićeljo, čłonojo parlamentariskeje přirady załožby a zwjazkowe předsydstwo Domowiny su w jednanju jednotu tworili. To je so na dobro serbskeho ludu wudaniło!

Naš nadawk jako Domowina njeje knježić, ale słužić. Haj, mamy jako zakonsce připóznata rěčnica za zajimy serbskeho ludu politiski mandat. Tón mandat je bazodemokratisce legitimowany: W tutej hali dźensa nichtó njebudźe wothłosować, dokelž je jemu někajka serbska abo němska wyšnosć tute prawo spožčiła. Was wšitkich je baza aktiwneje serbskeje ciwilneje towaršnosće wuzwoliła. A tak směmy wo nas prajić: Reprezentujemy serbski lud – my smy serbski lud!

A tohodla dyrbimy so dźensa prašeć: Što dyrbimy činić, zo by z tuteje třećeje změny strukturow w běhu najnowšich stawiznow naš lud zaso rostł? Što dyrbimy nětkole zdokonjeć, zo by w lěće 2050 wjac Serbowkow a Serbow we Łužicy bydliło hač dźensa?

Cesćone pśibytne,

naša rěc jo nejmarkantnjejše znamje našeje eksistence, naše serbšćiny su nejbytostnjejšy wuraz socialneje identity serbskeho ludu. Pótakem su žywe rěcne rumy nejwažnjejšy indikator za byśe a traśe Serbow.

Tak serbski nawuknuś, aby našu rěc swójim źiśam dalej dawaś mógali

Dla togo njamóžomy dowuchwaliś młode iniciatiwy z ludu, ako „Zorja” w Dolnej Łužycy. Maksimilian Hasacki, Gregor Kliem a Šarlota Kušcyc su zakładnu koncepciju wuwijali, kak mógu młode luźe w běgu lěta tak serbski nawuknuś, aby našu rěc swójim źiśam dalej dawaś mógali.

Ja wósobinski som priwilegěrowany był. Som směł wótrosć w cysto serbskem miljeju, źož jo  była a jo naša rěc fundament cełego žywjenja. Se wě, až musymy tek my kuždy źeń něco za to cyniś. Na pśikład z tym, až se wó dobru a cystu serbšćinu procujomy a do soblexa glědamy, gaž nam serbske słowo felujo. Mam wjeliki respekt pśed wšyknymi, kenž su nowe serbske kupcycki z rěcnymi swěśakami natwarili, ako Gabriela Linakowa a Brigita Šramina we Wórjejcach, a je w zgromadnosći z drugimi angažěrowanymi wuźaržuju. A toś jo wjelgin derje, až jo projekt „Zorja” na lisćinje serbskich napšawow, kótarež budu se w ramiku změny strukturow ze spěchowanskich srědkow wósebnje pódpěrowaś.

Wróćo k přinoškej w „Lausitzer Rundschau”. Marko Suchy je dwaj typaj změny strukturow rozeznawał: Změny, kotrež su nam wotwonka nabrěmjenjene, a změny, kotrež móžemy sami zwoprawdźeć. Před 150 lětami njemóžeše nichtó industrializaciji zadźěwać, a žadyn wobydler Łužicy njeměješe po politiskim přewróće 1989/90 dosć mocow, so wěstym hospodarskim procesam wuwinyć. Štož nas Serbow nastupa, je to dźensa strukturelnje hinak: Serbstwo je, kaž prajene, jako wusahowaca jónkrótnosć Łužicy připóznate. Hakle njedawno je cyły krajny sejm w Podstupimje wjacerěčnosć jako perspektiwu kraja wobzamknył. W oficielnej kulturnej strategiji za Łužicu, kotraž je wupłód Dźěłarnički za přichod Łužicy z akterami ze Sakskeje a Braniborskeje, jasnje rěka: My Serbja smy přikładni nošerjo modela regionalneje wjacerěčnosće. Twarimy mosty mjez Braniborskej a Sakskej, mjez Němskej, Pólskej a Čěskej a k dalšim Słowjanam, mjez wšelakimi ludźimi po cyłej Łužicy, po Europje, haj hač do Texasa a do Awstralskeje. 

Nětko pak zwěsćamy prěni raz w našich stawiznach fenomen: Tendencielnje je wjac srědkow hač ludźi. Mamy dale a wjac wušparanjow, serbske dźěłowe městna wobsadźeć. Hdyž chcemy tutu změnu strukturow aktiwnje w horšći měć a po našich předstawach suwerenje sami postajować, dyrbimy so wědomišo temy kubłanja přimać.

Z kubłanskej awtonomiju wjac dorosta za wuwiwanje rěče a kultury?

Kulturnu awtonomiju dawno mamy, mjenujcy w formje Załožby za serbski lud. Serbscy radźićeljo, kotrychž smy my wolili, w kooperaciji z přistajenymi załožby, kotřiž su wšitcy Serbja, na zakładźe wothłosowanych prioritow wobsahowje rozsudźeja, što ma so kak spěchować. Njeje žaneje kulturneje aktiwity w Serbach, kotraž je z tutoho systema wuzamknjena. Najwjetši špak pak tči tuchwilu w tym, zo – salopnje prajene – kubłanski system dosć dorosta za naš kulturny a rěčny system njeprodukuje. Je nuznje trěbne, zo wo tym rozmyslujemy, kotre struktury – snadź tež struktury samozarjadnistwa – sej natwarimy, zo bychmy dosć dorosta za wuwiwanje rěče a kultury dóstali.  

Wosebje prašenje dorosta za wučerstwo je horco diskutowana naležnosć, kotrež budźe nas dale zaběrać. Hišće wažniše pak je z mojeho wida prašenje, kotrež je na zašłej hłownej zhromadźiznje naš staropředsyda Jan Nuk nastorčił a jako namjet zapodał, kotryž smy potom wobzamkli: zwjazk serbskich šulow. To rěka: Serbske šulstwo w Hornjej, srjedźnej a Delnjej Łužicy jako syć kubłanišćow, hdźež naša rěč na prěnim městnje steji. Ze wšej swobodu za serbske kulturne a lokalne wosebitosće. Ale z jasnym narokom, zo absolwenća tutych kubłanišćow ertnje a pisomnje běžnje serbuja. Kak tole zrjadować, hač w ramiku wobstejacych prawow abo hinak, na přikład runja kulturnej awtonomiji z kubłanskej awtonomiju, wo tym je hódno, znowa debatować.

Lětosa buźo 20. wrośenica Chróšćańskego zběžka, kenž jo až do źinsajšnego synonym za wójowanje wó zdźaržanje a wuwiwanje serbskeho šulstwa. Njamóžomy sebje dowólić, dalšnych dwaźasća lět – jano casy, raz wěcej, raz mjenjej – wó pšašanju šulstwa debatěrowaś. Musymy se z nastupnosću ceło zaběraś. Tomu móžo tek słušaś pšašanje nosaŕstwa, wóznamjenijo-lic to lěpšyny za wšyknych. Móžomy swóju kubłańsku awtonomiju tek we formje drugeje załožby zrědowaś – pódobnje kulturnej awtonomiji, ale jano zgromadnje z bazu. Wósobinski w tej chyli žeden model njefaworizěrujom, som pak kšuśe pśeznanjony, lube delegaty, lube delegatki:

Naš problem njejsu felujuce pšawa

Naš problem njejsu felujuce pšawa. Naš problem tek njejo, až pśemało cynimy abo nowe ideje njamamy. Delegatna mapa z wobměru 300 bokow znani ze swójimi rozpšawami a planami wo žywej źěłabnosći cesno- a głownoamtskich. Naš problem tek njejo felujuca akceptanca. W zwězkowyma krajoma serbskego sedleńskego ruma smy z póraźujucym głosom w šulskich konferencach kubłanišćow ze serbskeju wucbu zastupjone. Rownogódnosć serbšćiny w zjawnem rumje wiźimy dalej a wěcej na drogownikach a toflach zastojnstwow. W tśich ducentach eksternych zjawnych gremijach w mjenju serbskego luda sobu powědamy. Niwow źinsajšnych pšawow a potencialow njeby se něgajšne generacije pśedstajaś mógali. A rowno dla togo jo naša winowatosć, až se bźez někakich tabu pšašamy: lěc potencial, kótaryž źinsa mamy, napšawdu wupóceramy?

Ale wróćo k dźensnišemu. Tež naše dźěło je pandemija změniła. Smy wužadanja nimale połdra lěta pandemije dosć derje zmištrowali. Telko digitalizacije tež w Serbach ženje było njeje, a tež po pandemiji móhli zawěsće hdys a hdys posedźenje, dalokož móžno a zmysłapołne, tež online přewjesć, zo bychmy ludźom dołhu jězbu zalutowali. A zo móža so ludźo na zjawnych wuradźowanjach zwjazkoweho předsydstwa mjeztym tež přez youtube-livestream wobdźěleć, je w zmysle transparency bjezdwěla postup, kiž mamy sej tež za přichod njewotwisnje wot aktualnych wobstejnosćow wobchować.

Wězo chcemy we wšěch regionach Łužicy zaso serbske wječorki wotměwać. Wone su wšudźe dobru rezonancu žnjeli a bjeposrědnjej wuměnje słužili: Na jednym boku móžachmy jako Domowina, ale tež załožba a serbskej radźe, cyle praktisce zhonić, hdźe je kotra podpěra na bazy trěbna, a na druhim boku smy sebjekritisce na wědomje brali, z čim hišće klaca.

Dźak wšěm čestnohamtskim, kotřiž serbsku bazowu demokratiju realizuja

Marka Cyžowa je so na swojim poslednim posedźenju jako čłonka zwjazkoweho předsydstwa wšěm za to dźakowała, zo móžeše wjele lět w tutym načolnym gremiju Domowiny žiwy rěčny rum dožiwjeć. Jej a wšěm dotalnym čłonam zwjazkoweho předsydstwa, kotřiž hižo njekandiduja abo zaso kandiduja, so za njesprócniwe sobudźěło na čole našeje narodneje organizacije wutrobnje dźakuju. Woni njejsu dźěławosć Domowiny – hustodosć wjele lět – jenož sobu postajeli, ale su tež předsydu a zarjad porjadnje dohladowali. Přećelnje, ale kritisce, kaž je mjez nami Serbami z wašnjom. Jako wotpósłancy župow a nadregionalnych towarstwow su serbsku bazowu demokratiju realizowali.

Ale je tež wšelakich druhich widejow wo online-posedźenjach. Zašły tydźeń smy zhonili wo wideju, kotryž pokazuje z posedźenja abo posedźenjow zjednoćenstwa „Serbski sejm”. Dyrbju sprawnje přiznać: sym šokowany. Nimam słowow za tute wašnje zwuraznjenja a wuprajenja. K politiskej debaće słuša wěsta kultura česćownosće. Kajki ma to być dialog, hdyž Domowinje wumjetuja, zo je teroristiska organizacija abo dźěła kaž volkskongress w Chinje? Cyle wothladajo wot difamowanja wosobow. Tajke něšto po moijim wědźenju w Serbach ženje dožiwili njejsmy. Najbóle wostrózbjace pak je, zo sejmarjo pawšalnje pluwaja na dźěło 200 zwjazkow, towarstwow a skupin, 7500 čłonow a dźěło wjac hač 70 přistajenych Domowiny. Jako předsyda to zasudźuju. A zakitujo našich Domowinjanow jasnje praju: Takle nic!

A přidać chcu tež, hańba, zo hač do dźensnišeho njejsu ani słowo zamołwjenja popřeli. Ale wróćo k našim temam.

Jan Nuk jo našomu ludoju w śěžkem casu woblico njepówalnego sebjewědobnja dał

Cesćone pśibytne,

dowolśo mě ceło wósobinski słowo mójomu dłujkolětnemu pśedchadnikoju w zastojnstwje, našomu staropśedsedarjoju Janoju Nukoju. Ty sy pśecej doprědka chwatał a sy nas pśi tom rady gónił, tek mě, swójogo młodego naslědnika. Z wuslědkami njejsy pśecej spokojom był, abo gronimy tak: Naš Jan Nuk njeby Jan Nuk był, gaby z narodneju politiku Serbow narowno spokojom był. Za Tebje dojśpiwa wša proca w nejžlěpšem paźe tolerabelny mjazyschójźenk, ale pótom musy pšosym dalej hyś.

Nichten sebje cas swójogo statkowanja wupytaś njamóžo. Jan Nuk jo ako cesnoamtski pśedsedaŕ našomu ludoju w śěžkem casu z pśisamem nadcłowjeskim angažementom woblico njepówalnego sebjewědobnja dał, gaž su nam spěchowanje pśikrotcyli a šule zawěrali. Źinsa su wuměnjenja drje ceło hynakše. Gaž pak wó to źo, až wjelicke potenciale našogo casa za nowy rozmach Serbstwa napšawdu wupóceramy, musymy Domowinu, ako by gronili, znowa wunamakaś. Koncentrěrujom se how na nejwažnjejše dypki, kótarež za to wiźim:

Dolnej Łužycy njesłuša jano połojca serbskego njebja, ale tek našogo zemskego narodnego byśa. Trjebamy paritu w Serbach a žywu wjelebocnosć wšakich serbskich miljejow na wšych rowninach našeje organizacije a serbski powědajucego žywjenja scełego. Chóśebuz njejo wotnožka Budyšyńskego zastojnstwa, ale Domowina jo cełołužyska organizacija z rownogódnymi regionalnymi stojnišćami. Tak dłujko ako se mjazy nami wó „mjeńšynje w mjeńšynje” powěda, něco njepśitrjefijo. Wót łońskego lěta jo wokrjes Dubja-Błota spěchowański cłonk Domowiny. Naš teritorij sega z tym wót Łužyskich górow až pód Barliń. Na to musymy w nowej wólbnej perioźe do lěta 2025 statkownosć Domowiny wusměriś a z regionalizaciju našeje źěłabnosći pókšacowaś.

Zrosćene sylne stronki Domowiny runje nětko w přewróće produkcije energije wuwiwać

Mamy jako Domowina historisce zrosćene sylne stronki, kotrež budźemy runje nětkole w dobje přewróta produkcije energije wuwiwać. Tak móžemy mocy serbskeho ludu skrućeć a jeho potenciale skutkownišo wučerpować.

1. Bazowa demokratija je naša sylna stronka, pola nas zrjaduja lokalne a regionalne cyłki swoje wšědne naležnosće suwerenje, jim žana centrala njediktuje. Runje tohodla pak wo to prošu, nutřkownu demokratiju jara chutnje brać a participaciju wšěch čłonow zaručeć. Runje wotběhi w zwisku z wólbami maja za kóždeho sobustawa transparentne a přistupne być.
2. Swoboda towarstwow je naša sylna stronka, naše serbske towaršnostne žiwjenje je njewotwisne wot statneho dohladowarstwa. To je tež wulki postup porno NDRskemu časej. So wě, zo móhli najebać to dale wo tym diskutować, hač njebychmy tola chcyli z korporaciju zjawneho prawa być. Hdyž pak na zjawnje jara mócne towarstwa kaž Greenpeace abo ADAC hladam, kotrejž tež korproraciji zjawneho prawa njejstej, mam zaćišć, zo so přewjele wo abstraktnych prašenjach zastupnistwa a přemało wo konkretnym zwoprawdźenju serbskich zajimow rěči.
3. Serbske žony ze swojim wosebitym sebjewědomjom su naša sylna stronka, wone su woprawdźe lěpša połojca našeje ludnosće. Tohodla so rady wo serbskim matriarchaće rěči. Tomu zestawa kandidaturow za zwjazkowe předsydstwo njewotpowěduje. Dyrbimy so tak chětr kaž móžno w třěšnym zwjazku zhromadnje ze swojimi čłonskimi cyłkami na to dorozumić, kak budu naše gremije atraktiwniše wosebje tež za młode žony, kotrež tuchwilu na lisćinach namjetow lědma widźiš.
4. Zakótwjenosć serbskeho žiwjenja w komunach je naša sylna stronka, smy tam najprezentniši, hdźež ludźo bydla. To pak nažel njepłaći za naš poměr komunalnym politikarjam, wšojedne hač serbskim abo němskim. Tule knjež bóle tón princip, zo so najprjedy woměrje mjez sobu dojednawamy a potom rěka: Nětk dyrbimy hišće z komunami rěčeć. Trjebamy nowe formy, komunalnych zamołwitych wot spočatka sem jako partnerow zapřijeć. Dokelž komunalne naležnosće njejsu připlack serbskich a serbske nic připlack komunalnych. Wobě tworitej we Łužicy cyłk na dobro cyłeho wobydlerstwa.
5. Direktny dialog je naša sylna stronka, pola nas je wuměna bjez wokołopućow móžna. Hdyž dyrbja pak čestnohamtscy čłonojo gremijow do wuradźowanja najprjedy wulke štaple papjery a retomas ćišćenkow přehladać, to potencielnych zajimcow wotstorkuje. Mjenje běrokratije a wjac diskusije wo bytostnych wěckach njech je hesło za přichodnu dźěławosć zwjazkoweho předsydstwa!
6. Digitalizacija je naša sylna stronka, kotruž móžachmy dźakowano serbskim IT-ekspertam za čas pandemije wosebje na kulturnym a kubłanskim polu dale rozšěrjeć. Smy njedawno spominali na stote narodniny Mikławša Joachima Wićaza, serbskeho wunamakrja načasneho PC na pisanskim blidźe. Nětko budźemy swoje IT-potenciale za lěpšu integraciju Serbow zwonka Łužicy wučerpować.
7. Jednota žiweje tradicije a inowatiwneho přichoda je naša sylna stronka, sym ze swojim programom 2025 „zwjazanosć, wotewrjenosć, zamołwitosć” dobre mězniki stajili. Dyrbimy nětk přemyslować, kak dale póndźe.  Wjele wobsahow wostawa dale aktualne. Trjebamy pak update. W namjetach za změny wustawkow, wo kotrež dźensa rozsudźimy, smy čłonstwo jednotliwcow jako dalši stołp našeje aktiwneje bazy eksplicitnje mjenowali. To wotpowěduje realiće towaršnosće, zo so dale a wjac ludźi tež zwonka strukturow towarstwow angažuje. Jich potencial dyrbimy hišće bóle za Serbstwo wučerpować. A to dyrbi so přichodnje tež w našej programatice sylnišo wotbłyšćować.

Móžemy lěpje swjećić, móžemy lěpje bjesadować, móžemy snadź tež lěpje lubować

Lubi delegaća, njejsmy Serbja tohodla, dokelž chcemy so za swoje herbstwo woprować. Smy Serbja, dokelž mamy rjeńše žiwjenje jako Serbja. Móžemy lěpje swjećić, móžemy lěpje bjesadować, móžemy snadź tež lěpje lubować – a wočiwidnje tež lěpje hromadźe dźěłać. Hewak njebychmy 50 generacijow bjez škita swójskeho stata žiwi być móhli a hač do dźensnišeho eksistowali. Na přichodnych 50 generacijow – do dźěła zdar!